Pochodząca z rodziny babkowatych Naparstnica ze względu na dzwonkowaty wygląd kwiatków nazywana jest również Rękawiczką Naszej Pani, Palcem Wróżki czy Dzwonami Zmarłych. To piękna, ale też niebezpieczna roślina. Wykorzystywana jest w medycynie konwencjonalnej, kiedyś również popularne było stosowanie jej w ziołolecznictwie. Brak wiedzy na jej temat i nieodpowiednie korzystanie z niej może być zgubne – roślina jest silnie trująca. Jakie właściwości lecznicze przejawia, na co wpływa i czym grozi przypadkowe spożycie lub przedawkowanie naparstnicy?
Naparstnica – co to za roślina?
Naparstnica to roślina spotykana w przydomowych ogródkach i na działkach. Występuje również powszechnie w przyrodzie, samorzutnie się rozpowszechniając. Naparstnice są widywane niemal w całej Europie oraz Azji Mniejszej. Wyróżnia się 19 gatunków, przy czym do najpopularniejszych należy purpurowa, wełniasta i zwyczajna. Ostatnia z wymienionych objęta jest ochroną gatunkową. Naparstnica purpurowa to gatunek inwazyjny w skali regionalnej – powszechnie występuje na terenach górzystych, szczególnie wśród tatrzańskich kosodrzewin. W zależności od rodzaju naparstnice mogą być jednoroczne, dwu lub wieloletnie. Ich łodygi pną się ku górze, osiągając od 50 do nawet 150 cm wysokości. Dzwony Zmarłych są niezwykle efektowne. Wyrastającą z rozety liści łodygę pokrywają zespoły lancetowatych pokrytych od wewnątrz plamkami kwiatów, które przypominają kielichy czy też naparstki. Naparstnice występują w rozmaitych kolorach – odcieniach fioletu, żółci, różu i bieli.
Właściwości lecznicze naparstnicy
Właściwości lecznicze napastnicy wykorzystywane są w medycynie od lat. Naparstnica purpurowa została opisana ze względu na swoje prozdrowotne zastosowanie w XVI-wiecznym zielniku New Kreuterbüch szwajcarskiego botanika L. Fuchsa. Rośliny z tego gatunku wykorzystywano od wieków w medycynie ludowej, zachowując dużą ostrożność ze względu na jej trujące właściwości. W Polsce w celach farmakologicznych stosuje się substancje pozyskane wyłącznie z naparstnicy wełnistej. Obecnie samodzielne korzystanie z walorów leczniczych roślin tego gatunku uważane jest za skrajnie niebezpieczne. Natomiast dostępne są leki apteczne stosowane w chorobach układu krążenia, a także na problemy z pęcherzem. Przepisywane są na receptę. Składniki zawarte w wyciągach z rośliny wchodzą w interakcje z innymi preparatami jak m.in. penicylina, witamina C, czy kortykosteroidy, a także błonnik, dlatego farmaceutyki powinny być stosowane pod nadzorem lekarza.
Naparstnica na serce
Zawarte w naparstnicy glikozydy wykorzystywane są do leczenia chorób serca. Pozyskuje się je z liści i nasion rośliny. Są to jedne z najsilniej wpływających na organizm człowieka substancji pochodzenia roślinnego. Glikozydy nasercowe zwane również kardenolidami spowalniają rytm serca i wzmacniają siłę jego skurczu, zwiększając wydolność. Znajdują zastosowanie przy leczeniu migotania przedsionków, tachykardii nadkomorowej, częstoskurczu nadkomorowego, ostrej niewydolności serca, niewydolności krążenia pochodzenia sercowego. Związki z naparstnicy na serce nie są używane przy takich schorzeniach jak m.in. arytmia, niewydolność nerek, kardiomiopatia, tętniaki, miażdżyca, wczesne stadium zawału mięśnia sercowego, kiła czy hipokaliemia. Nie są to substancje stosowane w celach zdrowotnych w ziołolecznictwie na poprawę pracy układu krążenia — bez odpowiednich badań i znajomości siły działania składników, mogą stwarzać dla organizmu poważne zagrożenie.
Naparstnica na nadciśnienie
Glikozydy naparstnicy, a konkretnie digoksyna, wykazuje działanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego. Przyczynia się do wzrostu poziomu proteiny, która jest odpowiedzialna za utrzymanie optymalnego ciśnienia krwi. Glikozydy nasercowe rozszerzają naczynia wieńcowe i zwiększają pojemność wyrzutową komór, przez co serce sprawniej pracuje, działanie układu krwionośnego jest ustabilizowane.
Naparstnica jako środek moczopędny
Substancje otrzymane z naparstnicy znajdują zastosowanie również w leczeniu nerek i pęcherza moczowego. Związki zawarte w roślinie zmniejszają obrzęk tych narządów. Glikozydy z naparstnicy poprawiają ukrwienie całego organizmu, dzięki temu polepszają się również funkcje układu moczowego.
Glikozydy w naparstnicy – może być trująca
Naparstnica jest niebezpieczną rośliną. Samodzielne stosowanie jej w celach leczniczych może skutkować poważnymi następstwami zdrowotnymi. Groźne glikozydy kumulują się w organizmie. Nawet niewielka ich dawka może być niebezpieczna szczególnie dla osób starszych, chorych i dzieci. Niektóre choroby, alergie i schorzenia wykluczają zażywanie substancji zawartych w tej roślinie. Produkty z dodatkiem substancji pozyskanych z naparstnicy mogą być szkodliwe, gdy zostaną zażyte w zbyt dużej ilości. Powodują m.in. bóle brzucha, biegunki, nudności, halucynacje, szum w uszach, senność, problemy z błędnikiem, zaburzenia psychiczne, drgawki, problemy z percepcją, spadek ciśnienia, a nawet zawał serca.
Naparstnica ze względów estetycznych sprawdza się jako roślina ozdobna, nie może być wykorzystywana do samodzielnego ziołolecznictwa. Przyjmowanie leków z glikozydami powinno odbywać się pod nadzorem specjalistów po wykonaniu wszelkich niezbędnych badań.