Topinambur to ciekawa roślina, spokrewniona z rumiankiem i… słonecznikiem. Zresztą jej inna nazwa, to właśnie słonecznik bulwiasty. Nie jest to roślina zbyt popularna, chociaż na przestrzeni ostatnich 10-20 lat i tak coraz częściej gości na naszych stołach.

Co to jest topinambur?

Topinambur to roślina, która była uprawiana w Ameryce już przynajmniej pół tysiąca lat temu. Do Europy przybyła wraz z Kolumbem, w Polsce zaś znana jest od XVIII wieku. Nazwa pochodzi od plemienia Indian Tupinamba, od której Europejczycy przejęli tę roślinę. Obecnie topinambur jest spotykany na niemal wszystkich kontynentach, w charakterze rośliny pastewnej, uprawnej i ozdobnej. Na niektórych terenach jest uważany za roślinę inwazyjną. Jest ceniona za przyrost biomasy zielonej (rośnie intensywnie), jadalne bulwy oraz kwiaty – żółte, choć mało przypominające nasze słoneczniki. Obecnie trwają badania nad zwiększeniem wykorzystania topinamburu, ponieważ naukowcy podejrzewają, że może on kryć jeszcze większy potencjał, niż do tej pory jest wykorzystywany.

Topinambur – bulwy i jadalne liście

Topinambur uprawiany jest głównie dla bulw, które zresztą pierwotnie były dość powszechnie spożywane, a zastąpiły je dopiero ziemniaki. Jednak inne części rośliny również nadają się do jedzenia. Młode pędy można przyrządzać podobnie jak szparagi. Jadalne liście zbierane z młodych roślin przyrządza się podobnie jak szpinak czy pokrzywę. Starsze liście oraz łodygi są z kolei wykorzystywane jako surowiec energetyczny – do palenia.

Uprawa topinamburu

Warto wiedzieć, że uprawę topinamburu na skalę indywidualną może podjąć w zasadzie każdy posiadacz ogródka. Jest to roślina mało wymagająca, rośnie na prawie każdej ziemi. Dorasta do około 2 metrów, nawet więcej, jednak mimo wszystko nie ma skłonności do przewracania się przy wietrze, nie wymaga też podpór. Plonuje corocznie, odradzając się z bulw pozostawionych w ziemi. Niestety, to może być także wadą tej rośliny. Jeśli zapragniemy pozbyć się jej z ogrodu, może to być trudne. Wystarczy kawałeczek bulwy, które zresztą łatwo łamią się przy wykopywaniu, by odrodziła się z niej nowa roślina. Jest jednak na tyle duża i charakterystyczna, że w razie konieczności możemy rozpoznać ją i wyciąć odpowiednio wcześnie. Warto spróbować takiej uprawy, bo to warzywo cenione za swoje właściwości, nie tylko smakowe. Z jednej rośliny otrzymujemy kilkanaście, może nawet więcej, bulw, mierzących zwykle ok. 10 cm długości i 4-5 cm grubości.

Słonecznik bulwiasty, topinambur – właściwości odżywcze i lecznicze

W bulwie topinamburu występuje inulina – polisacharyd, który nie jest trawiony, natomiast jest przekształcany przez bakterie znajdujące się w jelitach. Właśnie ten składnik uważany jest za najważniejszy w topinamburze, ponieważ dzięki temu bulwy mogą jeść diabetycy, u których normalizuje on glikemię i zmniejsza insulino-odporność. Dodatkowo poprawia trawienie, wchłaniania wartości odżywczych, pracę jelit, a także obniża zły cholesterol.

Topinambur polecany jest także w antybiotykoterapii i chemioterapii, ponieważ odbudowuje florę bakteryjną jelit i wspomaga proces rekonwalescencji. Dodatkowo zmniejsza ryzyko owrzodzenia w układzie pokarmowym i pomaga przy zaparciach. Zawarta w bulwach inulina uprawiani też proces detoksykacji organizmu oraz działa osłonowo na wątrobę i drogi moczowe.

Za sprawą błonnika daje poczucie sytości, więc może wspomagać terapie odchudzające. Uważa się też, że poprawia zdolność koncentracji i działa antystresowo.

Wśród składników mineralnych znajdziemy między innymi fosfor, potas, magnez, wapń, sód, żelazo i cynk.

Wyciągi i maceraty z topinamburu mają także zastosowanie farmaceutyczne. Są stosowane w lekach na schorzenia żołądkowe i układu pokarmowego. Trwają też prace nad identyfikacją innych zastosowań, w tym dla diabetyków.

Jak jeść topinambur? Jaki ma smak?

Najprościej jest jeść topinambur na surowo, jednak sugerujemy zacząć od niedużej porcji. Inulina może bowiem powodować bolesne wzdęcia. Częściej więc spożywany jest topinambur gotowany – robi się to tak, jak przy ziemniakach, tylko troszkę krócej. Analogicznie jest z topinamburem pieczonym. Jego smak określa się jako delikatny, słodkawy, lekko orzechowy lub kojarzący się z karczochami – bo właśnie karczoch jerozolimski to kolejna z nazw tego warzywa.

Można przyjąć, że do większości przepisów zawierających ziemniaki zastosujemy z dobrym skutkiem topinambur, po krótszej obróbce termicznej. Podobnie zresztą jak z ziemniaków, tak i z niego wytwarza się wódkę. Ciekawostką jest kiszony topinambur, przygotowywany podobnie jak ogórki małosolne.

Innym interesującym zastosowaniem jest kawa z topinamburu. Bulwę kroi się na małe kawałki, wypala podobnie jak ziarna kawy i mieli. Smak nie do końca jest taki, jak prawdziwej kawy, jednak ta wersja jest uważana za zdrowszą i bardziej wartościową.

Czy topinambur się obiera?

Bezpośrednio pod skórką znajduje się najwięcej składników odżywczych. Stąd też zaleca się, by topinamburu nie obierać. Jednak bulwy są pełne zakamarków i nierówności (przypominają imbir), więc wymagają starannego wyszorowania szczoteczką do warzyw. Skórka może również wzmagać wzdęcia, więc tak naprawdę kwestia obierania czy nie jest dość indywidualna i zależna od reakcji organizmu.

Topinambur – przeciwwskazania i skutki uboczne

Wymienione wcześniej wzdęcia są najbardziej znanym skutkiem ubocznym jedzenia topinamburu. Mogą mijać, jeśli wprowadzimy warzywo na stałe do diety, jednak nie zawsze. Dodatkowo wzdęciom może towarzyszyć biegunka i ból brzucha. Są to jednak chyba jedyne odnotowane skutki uboczne. Nie są znane również konkretne przeciwwskazania, sugerujące wyeliminowanie warzywa z diety. Jednak dietetycy powinni skonsultować się z lekarzem prowadzącym.

Jaki indeks glikemiczny ma topinambur? Ile kcal?

Topinambur charakteryzuje się dość niskim indeksem glikemicznym IG, aczkolwiek wg różnych źródeł wynosi ok 15 lub 50. Co do kcal topinambur uważany jest za warzywo niskokaloryczne – jest ich jedynie około 40 w 100 g.

Cena topinamburu. Gdzie kupić?

Topinambur przechowuje się dość dobrze, można go także wykopywać z ziemi nawet w środku zimy (w uprawie amatorskiej). Stąd też dostępny jest w sklepach od późnego lata do przedwiośnia. Rzadko jednak będą to markety, topinambur kupić łatwiej będzie w sklepach ze zdrową żywnością oraz internetowych. Cena świeżego topinamburu wynosi zwykle około 10-20 zł za kilogram.